Yeni işinizi nasıl satın alırsınız?
Yeni bir heyecan, kendi işinizin patronu olma ya da daha karlı bir alana yatırım yapma gibi çeşitli amaçlarla insanlar hergün yeni işlere girip yatırım yapıyorlar. Bilinmezliğe adım atarken stres ve endişeden sıyrılmanız için yol gösterebilecek bir rehber sunuyoruz:
1- Satın almak istediğiniz iş ve şirketin tanımını doğru yapın.
Hangi iş benim için doğru? Nasıl bir iş yapmak istiyorum? Nereden başlamam gerekir?
2- Araştırın.
İşi bildiğinizi düşünseniz bile araştırmanızı yapın. Sektörü etkileyebilecek yasal düzenlemeleri, politik ve ekonomik gelişmeleri öğrenin. Sektörün işleyişini, yapısını ve rakamları iyi analiz edin. Sektör dergilerini, seminerleri ve fuarları takip edin. Edinebildiğiniz kadar çok bilgi edinin ve fikrinizi değiştirmekten korkmayın. Sektördeki başarı ve başarısızlık hikayelerini nedenleriyle birlikte öğrenin. Sizin bir başarı hikayesi yazmaya uygun olup olmadığınızı sorgulayın.
3- Hedef şirketinizi belirleyin.
Satın almak istediğiniz şirket ile ilgili sektör, pazar payı, büyüklük, lokasyon, fiyat aralığı gibi parametreleri netleştirdikten sonra hedefinizi belirleyebilirsiniz. Hedef şirketiniz ya satışa çıkmış satılık ya da satışa çıkmamış bir şirket olabilir.
4- Listenizde yer alan her şirket hakkında edinebileceğiniz tüm bilgileri edinin.
○ Şirketin düşündüğünüz şirket olduğundan emin olun. Şirketin tüm varlıklarını, ürünlerini, hizmetlerini ve eğer satılık bir şirketse ilanını detaylıca inceleyin. Şirketi yakından tanımaya çalışın. Satılan şeyin istediğiniz şey olduğundan emin olun.
○ Resmi ve yönetimin kullandığı tüm finansal raporları edinin. Bunları edinmek için bir gizlilik sözleşmesi imzalamanız gerekebilir, tedirgin olmayın. Gizlilik sözleşmeleri, satıcının sizinle doğru ve kapsamlı bir şekilde tüm bilgileri paylaşması için sizin bu bilgileri başkalarıyla paylaşmayacağınıza dair verdiğiniz bir sözdür. Satınalma süreci boyunca şirket faaliyetlerine devam edeceği ve sizin şirketi almama durumunuz da olacağı için satıcı şirketinin satılık olduğunun gizli kalmasını isteyebilir.
○ Şirketin bulunduğu bölgede problemler olmadığından emin olun. Tüm hukuksal problemleri, alacak ve borçları, yapılmış olan sözleşmeleri öğrenin.
○ Şirketin hizmet veya ürünlerini alın, kullanın ve kalitesini test edin. Bu sizin şirket hakkında daha emin olmanızı sağlayacaktır.
○ Bu araştırmalardan sonra hedef şirket sayınızı bir asıl bir de yedek olmak üzere iki’ye indirin.
5- Fiyat pazarlığına başlayın.
Hedeflediğiniz şirket hakkında öğrenebileceğiniz herşeyi öğrendikten, araştırmanızı yaptıktan ve ne almak istediğinize karar verdikten sonra şirketi satın almayla ilgili konuşmaya başlayabilirsiniz. Konuşacağınız kişi şirket sahibi, müşavir, danışman veya broker olabilir.
6- Şirket değerini belirleyin.
Şirketin fiyatı şirketin değerini tek yansıtan araçtır. Şirket değerinin belirlenmesinde kullanılan birçok değerleme yöntemi vardır. Eğer restoran, kafe, anaokulu gibi gayrimenkul odaklı bir şirket alıyorsanız, şirket değerinin çoğu gayrimenkulun kendi değerinin yansıması olacaktır. Bu konuda emlak şirketleri ve rayiç değerler size yardımcı olacaktır. Fakat gayrimenkul odaklı olmayan bir işi ya da şirketin gayrimenkulu dışındaki faaliyetlerini değerlemek istediğinizde kazanç çarpan katsayısı, indirgenmiş nakit akışı ve varlık değerleme gibi metotları kullanmanız gerekecektir. Aynı zamanda maddi olmayan fikri haklar, marka değeri, hava parası gibi konular da dikkate alınacaktır. Genelde kazanç çarpanı kullanmak iyi bir başlangıç noktasıdır. İleride yapılacak karları belli bir katsayı ile çarparak genel bir şirket fiyatı bulunur, bu aynı zamanda çıkan fiyata aldığınız şirketin fiyatını yaklaşık ne kadar sürede geri kazanacağını gösterecektir. Kurulu bir yapıda faaliyet gösteren şirketlerin çoğu 3 ile 8 çarpan arasında değerlendirilirler, bu oranlar sektörden sektöre ciddi anlamda farklılık göstermektedir. Bu değere çoğu zaman alacağınız şirketin sahip olduğu arsa, bina gibi sabit kıymetlerin de değerini ekleyerek bir değerleme yapabilirsiniz. Değerleme konusunda size yardımcı olabilecek profesyonel şirketler bulunmaktadır ve bu şirketlerin hizmetlerinden yararlanmanız doğru bir şirket analizi yapmanıza yardımcı olacaktır.
7- Şirketin satın alırken ödemeleri nasıl yapacağınıza karar verin.
○ En kısa ve basit yol anlaşmayı takiben anlaşılan tutarı peşin olarak ödemektir. Parayı ödersiniz ve şirket sizin olur. Bankalar da size şirket değerinin belli bir oranına kadar kredi sağlayacaklardır.
○ Vadeli ödemeler de elinizdeki nakiti rahatlatacak ve şirketi çalıştırdıkça geri ödeme yapmanızı sağlayacak bir yöntemdir.
○ Batı ülkelerinde sıklıkla kullanılan bir diğer yöntem ise; şartlara ya da performansa bağlı ödemelerdir. Bu şekilde şirket sahiplerine ödemeyi şirket belli bir hedefi tutturduğunda yapabilirsiniz. Örneğin önemli bir müşteri ile sözleşme yenilendiğinde, önceden girilmiş bir ihale olumlu sonuçlandığında ya da belli bir ürünün patent onayı alındığında.
8- Anlaşmanın ana başlıklarını netleştirin.
Ana başlıkların belirlenmesi, alıcı ve satıcı arasında yanlış anlaşılma veya konuşulmamış konu olmadığını kesinleştirmek için yapılır. Bu aslında satışın nasıl gerçekleştirileceğini anlatan bir yol haritası ve şartların yazıldığı bir metindir. Esas sözleşme daha sonra yapılacaktır. Satıcının başka alıcılarla belirlenen bir süre boyunca görüşmemesi, alıcının edindiği şirket bilgilerini 3. şahıslara açıklamaması, satıcının satıştan vazgeçmesi durumunda alıcının maliyetlerinin karşılanması gibi konularda mutabık kalınan detaylar yazılır. Ana başlıklardan gizlilik gibi hukuksal bağlayıcılığı olanlar belirlenir ve imzalanır. Bu aşama aslında anlaşmanın altyapısının hazırlanması ve sürecin belirlenmesi aşamasıdır. Bir zaman planı yapılır, ödeme ve para transferinin detayları netleştirilir.
9- Değerleme ve analiz çalışması.
Bu aşamaya gelmeden önce şirket hakkında araştırmalar yaptınız, bilgi edindiniz, değer belirlediniz, şirket sahibi ile ana prensipler üzerinde anlaştınız; şimdi ise iyi bir değerlendirme şirketinden destek alarak şirketin profesyonel analizini (due diligence) yaptırmanız gerekiyor. Analiz, işin operasyonel ve stratejik boyutlarını değerlendirmek için ticari, yasal ve sözleşmelerden doğan riskleri ortaya çıkarmak için hukuki ve de finansal gibi farklı alanlardan oluşabilir.
İpuçları
○ İlgilendiğiniz şirketin satılık olarak ilanı yoksa dahi sizi şirketin sahibine gidip teklifinizi vermekten alıkoyacak bir engel yoktur. Her şirketin bir değeri vardır. Fakat bu şekilde şirketlere yaklaşmaya karar verirseniz sizi temsilen arada bir danışman veya kurumun olması faydalı olacaktır.
○ Müzakerelerin ilk dönemlerinde ana başlıklarda yazılmış olan şirket fiyatı genel çerçevesi belirlenmiş gösterge niteliğinde bir değerdir. Ana başlıklarda yazılı değer ileri aşamalarda şirket ile ilgili araştırmalarınız arttırkça ve yeni bilgiler edindikçe değişebilir. Dolayısıyla profesyonel kuruma yaptıracağınız analiz sonrası yeni bulgularınıza göre fiyatı tekrar pazarlık edebilirsiniz.
Uyarılar
○ Finansal planınızı çok iyi yapmanız gerekmektedir. Şirketi satın alırken tüm finansal kaynaklarınızı zorlarsanız satın aldıktan sonra şirket içerisinde gerekli iyileştirme ve değişiklikleri yapacak kaynağınız kalmayabilir. Muhafazakar bir bütçe yapın ve iyileştirmeler için bir miktar ayırın.
○ Sizin için fırsatları takip edebilecek birçok broker, danışman ve müşavir bulabilirsiniz. Bu, almak istediğiniz işin boyutlarına göre de değişecek bir yoldur. Büyük tutarlar vererek gireceğiniz işlerde danışmanlar sizin için çok değerli olacaklardır.
○ Şirketin profesyoneller tarafından analiz edilmesi çok önemli bir noktadır. Satılan şirket hakkındaki çoğu gerçeği bu adımda öğrenirsiniz ve bu gerçeklere göre kararlarınız çok değişebilir.
○ Alımı hızlıca tamamlamanız için size baskı yapılmasına izin vermeyin. Zamanınızı kullanın, ne satın aldığınızı tam olarak öğrenin.
1- Satın almak istediğiniz iş ve şirketin tanımını doğru yapın.
Hangi iş benim için doğru? Nasıl bir iş yapmak istiyorum? Nereden başlamam gerekir?
2- Araştırın.
İşi bildiğinizi düşünseniz bile araştırmanızı yapın. Sektörü etkileyebilecek yasal düzenlemeleri, politik ve ekonomik gelişmeleri öğrenin. Sektörün işleyişini, yapısını ve rakamları iyi analiz edin. Sektör dergilerini, seminerleri ve fuarları takip edin. Edinebildiğiniz kadar çok bilgi edinin ve fikrinizi değiştirmekten korkmayın. Sektördeki başarı ve başarısızlık hikayelerini nedenleriyle birlikte öğrenin. Sizin bir başarı hikayesi yazmaya uygun olup olmadığınızı sorgulayın.
3- Hedef şirketinizi belirleyin.
Satın almak istediğiniz şirket ile ilgili sektör, pazar payı, büyüklük, lokasyon, fiyat aralığı gibi parametreleri netleştirdikten sonra hedefinizi belirleyebilirsiniz. Hedef şirketiniz ya satışa çıkmış satılık ya da satışa çıkmamış bir şirket olabilir.
4- Listenizde yer alan her şirket hakkında edinebileceğiniz tüm bilgileri edinin.
○ Şirketin düşündüğünüz şirket olduğundan emin olun. Şirketin tüm varlıklarını, ürünlerini, hizmetlerini ve eğer satılık bir şirketse ilanını detaylıca inceleyin. Şirketi yakından tanımaya çalışın. Satılan şeyin istediğiniz şey olduğundan emin olun.
○ Resmi ve yönetimin kullandığı tüm finansal raporları edinin. Bunları edinmek için bir gizlilik sözleşmesi imzalamanız gerekebilir, tedirgin olmayın. Gizlilik sözleşmeleri, satıcının sizinle doğru ve kapsamlı bir şekilde tüm bilgileri paylaşması için sizin bu bilgileri başkalarıyla paylaşmayacağınıza dair verdiğiniz bir sözdür. Satınalma süreci boyunca şirket faaliyetlerine devam edeceği ve sizin şirketi almama durumunuz da olacağı için satıcı şirketinin satılık olduğunun gizli kalmasını isteyebilir.
○ Şirketin bulunduğu bölgede problemler olmadığından emin olun. Tüm hukuksal problemleri, alacak ve borçları, yapılmış olan sözleşmeleri öğrenin.
○ Şirketin hizmet veya ürünlerini alın, kullanın ve kalitesini test edin. Bu sizin şirket hakkında daha emin olmanızı sağlayacaktır.
○ Bu araştırmalardan sonra hedef şirket sayınızı bir asıl bir de yedek olmak üzere iki’ye indirin.
5- Fiyat pazarlığına başlayın.
Hedeflediğiniz şirket hakkında öğrenebileceğiniz herşeyi öğrendikten, araştırmanızı yaptıktan ve ne almak istediğinize karar verdikten sonra şirketi satın almayla ilgili konuşmaya başlayabilirsiniz. Konuşacağınız kişi şirket sahibi, müşavir, danışman veya broker olabilir.
6- Şirket değerini belirleyin.
Şirketin fiyatı şirketin değerini tek yansıtan araçtır. Şirket değerinin belirlenmesinde kullanılan birçok değerleme yöntemi vardır. Eğer restoran, kafe, anaokulu gibi gayrimenkul odaklı bir şirket alıyorsanız, şirket değerinin çoğu gayrimenkulun kendi değerinin yansıması olacaktır. Bu konuda emlak şirketleri ve rayiç değerler size yardımcı olacaktır. Fakat gayrimenkul odaklı olmayan bir işi ya da şirketin gayrimenkulu dışındaki faaliyetlerini değerlemek istediğinizde kazanç çarpan katsayısı, indirgenmiş nakit akışı ve varlık değerleme gibi metotları kullanmanız gerekecektir. Aynı zamanda maddi olmayan fikri haklar, marka değeri, hava parası gibi konular da dikkate alınacaktır. Genelde kazanç çarpanı kullanmak iyi bir başlangıç noktasıdır. İleride yapılacak karları belli bir katsayı ile çarparak genel bir şirket fiyatı bulunur, bu aynı zamanda çıkan fiyata aldığınız şirketin fiyatını yaklaşık ne kadar sürede geri kazanacağını gösterecektir. Kurulu bir yapıda faaliyet gösteren şirketlerin çoğu 3 ile 8 çarpan arasında değerlendirilirler, bu oranlar sektörden sektöre ciddi anlamda farklılık göstermektedir. Bu değere çoğu zaman alacağınız şirketin sahip olduğu arsa, bina gibi sabit kıymetlerin de değerini ekleyerek bir değerleme yapabilirsiniz. Değerleme konusunda size yardımcı olabilecek profesyonel şirketler bulunmaktadır ve bu şirketlerin hizmetlerinden yararlanmanız doğru bir şirket analizi yapmanıza yardımcı olacaktır.
7- Şirketin satın alırken ödemeleri nasıl yapacağınıza karar verin.
○ En kısa ve basit yol anlaşmayı takiben anlaşılan tutarı peşin olarak ödemektir. Parayı ödersiniz ve şirket sizin olur. Bankalar da size şirket değerinin belli bir oranına kadar kredi sağlayacaklardır.
○ Vadeli ödemeler de elinizdeki nakiti rahatlatacak ve şirketi çalıştırdıkça geri ödeme yapmanızı sağlayacak bir yöntemdir.
○ Batı ülkelerinde sıklıkla kullanılan bir diğer yöntem ise; şartlara ya da performansa bağlı ödemelerdir. Bu şekilde şirket sahiplerine ödemeyi şirket belli bir hedefi tutturduğunda yapabilirsiniz. Örneğin önemli bir müşteri ile sözleşme yenilendiğinde, önceden girilmiş bir ihale olumlu sonuçlandığında ya da belli bir ürünün patent onayı alındığında.
8- Anlaşmanın ana başlıklarını netleştirin.
Ana başlıkların belirlenmesi, alıcı ve satıcı arasında yanlış anlaşılma veya konuşulmamış konu olmadığını kesinleştirmek için yapılır. Bu aslında satışın nasıl gerçekleştirileceğini anlatan bir yol haritası ve şartların yazıldığı bir metindir. Esas sözleşme daha sonra yapılacaktır. Satıcının başka alıcılarla belirlenen bir süre boyunca görüşmemesi, alıcının edindiği şirket bilgilerini 3. şahıslara açıklamaması, satıcının satıştan vazgeçmesi durumunda alıcının maliyetlerinin karşılanması gibi konularda mutabık kalınan detaylar yazılır. Ana başlıklardan gizlilik gibi hukuksal bağlayıcılığı olanlar belirlenir ve imzalanır. Bu aşama aslında anlaşmanın altyapısının hazırlanması ve sürecin belirlenmesi aşamasıdır. Bir zaman planı yapılır, ödeme ve para transferinin detayları netleştirilir.
9- Değerleme ve analiz çalışması.
Bu aşamaya gelmeden önce şirket hakkında araştırmalar yaptınız, bilgi edindiniz, değer belirlediniz, şirket sahibi ile ana prensipler üzerinde anlaştınız; şimdi ise iyi bir değerlendirme şirketinden destek alarak şirketin profesyonel analizini (due diligence) yaptırmanız gerekiyor. Analiz, işin operasyonel ve stratejik boyutlarını değerlendirmek için ticari, yasal ve sözleşmelerden doğan riskleri ortaya çıkarmak için hukuki ve de finansal gibi farklı alanlardan oluşabilir.
İpuçları
○ İlgilendiğiniz şirketin satılık olarak ilanı yoksa dahi sizi şirketin sahibine gidip teklifinizi vermekten alıkoyacak bir engel yoktur. Her şirketin bir değeri vardır. Fakat bu şekilde şirketlere yaklaşmaya karar verirseniz sizi temsilen arada bir danışman veya kurumun olması faydalı olacaktır.
○ Müzakerelerin ilk dönemlerinde ana başlıklarda yazılmış olan şirket fiyatı genel çerçevesi belirlenmiş gösterge niteliğinde bir değerdir. Ana başlıklarda yazılı değer ileri aşamalarda şirket ile ilgili araştırmalarınız arttırkça ve yeni bilgiler edindikçe değişebilir. Dolayısıyla profesyonel kuruma yaptıracağınız analiz sonrası yeni bulgularınıza göre fiyatı tekrar pazarlık edebilirsiniz.
Uyarılar
○ Finansal planınızı çok iyi yapmanız gerekmektedir. Şirketi satın alırken tüm finansal kaynaklarınızı zorlarsanız satın aldıktan sonra şirket içerisinde gerekli iyileştirme ve değişiklikleri yapacak kaynağınız kalmayabilir. Muhafazakar bir bütçe yapın ve iyileştirmeler için bir miktar ayırın.
○ Sizin için fırsatları takip edebilecek birçok broker, danışman ve müşavir bulabilirsiniz. Bu, almak istediğiniz işin boyutlarına göre de değişecek bir yoldur. Büyük tutarlar vererek gireceğiniz işlerde danışmanlar sizin için çok değerli olacaklardır.
○ Şirketin profesyoneller tarafından analiz edilmesi çok önemli bir noktadır. Satılan şirket hakkındaki çoğu gerçeği bu adımda öğrenirsiniz ve bu gerçeklere göre kararlarınız çok değişebilir.
○ Alımı hızlıca tamamlamanız için size baskı yapılmasına izin vermeyin. Zamanınızı kullanın, ne satın aldığınızı tam olarak öğrenin.