New York’da hala manuel çalışan asansöre sahip bir binada yaşıyorum. Sabah vardiyasında çalışan operatöre ‘Nasılsın’ diye sorduğumda bana hep ‘Aşağı ve Yukarı’ cevabını veriyor. 160 yıl boyunca asansörler dikey bir yol izlediler. Fakat yakında, Alman üretici Thyssen Krupp kablosuz çalışan ve yatay hareket de edebilen asansör kabinlerini piyasaya sürdüğünde, bu değişecek.
MULTI ismi verilen sistem birden fazla kabinin, döngüsel tek bir rayda hareket etmesine olanak tanıyacak. Kabinler, gökdelenlerin yüksekliklerini sınırlayan ağır çelik halatlarla çekilmek yerine, aynı hızlı trenlerde olduğu gibi, manyetik havada asılı kalma teknolojisini kullanacaklar. MULTI ile birlikte mimarlar, daha önce gökdelenler için uygun görülmeyen küçük arsalara ince uzun binalar inşa edebilecekler.
Bu, New York gibi alanın sınırlı olduğu fakat gayrimenkul ihtiyacının büyümeye devam edeceği şehirler için giderek daha önemli olacak. Thyssen Krupp’un araştırma ve geliştirmeden sorumlu başkan yardımcısı Patrick Bass, ‘ İnşaat sektöründe asansörler, teknik olarak yapılabilir olan ince ve uzun binaların inşa edilmesine engel teşkil ediyorlar.’ diyor. Halat kullanmayan MULTI, klasik asansörlere kıyasla aynı sayıda insanı taşımak için bu asansörlerin yarısı kadar alana ihtiyaç duyuyor. Aynı zamanda MULTI’de ağır halatlar asansör kabinine aşağıya doğru yük bindirmediği için, ne kadar yükseğe çıkılabileceği konusunda bir sınır bulunmuyor.
İngiliz mühendislik firması Arup’da dikey ulaşım direktörü olan Julian Olley, ‘Yakın zamana kadar, bir asansör kabinini tek çıkışta 800 metreden yükseğe taşımak çok çok zordu. Bunun nedeni, kabine bağlı halatlar ne kadar uzarlarsa, onların kabini destekleme yeterliliği azalıp kendilerini desteklemeye ancak yetmeye başlıyorlar. Fakat MULTI’de istediğiniz kadar yukarı gidebilirsiniz çünkü halat yok.’ diyor.
ThyssenKrupp MULTI’nin ne kadar tutacağı konusunda sessiz kalıyor fakat yapılacak yatırımın, sistem sayesinde yaratılacak boş kiralanabilir alanlardan elde edilecek gelirle hızla geri döneceğini iddia ediyor. Bass’a göre 300 metreden yüksek binalar için sistem kendini 10 senenin altında amorti edecek. Asansör boşluğu daha az yer kaplamakla kalmıyor, birden fazla kabin kullanımı, asansör sırası bekleyen insanlar için büyük lobi alanlarının yaratılması ihtiyacını da azaltıyor.
Şirkete göre MULTI’de kabin bekleme süresi 15 ila 30 saniye arasında değişecek ve kabinler saniyede 5 metre hızla gidecek. Karşılaştırma yapmak gerekirse, yine ThyssenKrup tarafından yapılmış olan One World Trade Center binasındaki asansörlerin hızı bunun iki katı, fakat bu hız kulağı basınç değişimlerine hassas olan yolcularda rahatsızlık yaratıyor. Thyssen Krupp Asansör bölümü CEO’su Andreas Schierenbeck ‘New York’daki ofis çalışanları yılda kümülatif olarak asansör beklemek için 16.6 yıl harcıyorlar ve asansörlerin içinde de 5.9 yıl geçiriyorlar. Bu veri, asansörlerin kullanılabilirliğini arttırmanın ne kadar önemli olduğunu gösteriyor. MULTI daha fazla asansör boşluğu koymadan daha fazla kabin ekleyerek, asansörlerin kullanabilirliğini de arttıracak.’ diyor.
Mimarlar ve inşaatçılar için, bu devrimci asansör teknolojisi, alışılmamış bina şekilleri ve çığır açan yüksekliklerle denemeler yapma fırsatı olacak. ‘1.6 km hatta 4 km yüksekliğinde binalar kolayca yapılabilir olacak.’ diyor Olley. Fakat, ThyssenKrupp’ın Rottweil, Almanya’da yaptığı test kulesinin 2016’da bitişini beklemek gerekecek.
Kaynak: Businessweek